Mundial 2022. Katar - piłkarscy niewolnicy

Michał Kołodziejczyk 25 Kwietnia 2019, 08:59

PAP/EPA / ENNIO LEANZA / Od lat przeciwko wyzyskowi pracowników w Katarze protestują aktywiści na całym świecie. Na zdjęciu: jeden happeningów, zorganizowanych pod hasłem Czerwona Kartka Dla FIFA

• Mundial 2022. Katar - departament przyszłości

Michał Kołodziejczyk z Kataru

Zderzak w zderzak za pustym autokarem. To jedyna szansa. Szlaban jest otwarty, bo zbliża się szesnasta i zaraz zacznie się zmiana robotników. Kilka autokarów podjechało już wcześniej, bez zwalniania przy budce strażnika, z krótkim pozdrowieniem od kierowcy. Za mną jadą kolejne autokary i kilka oznakowanych pick-upów - to dobra okazja, bo nikt nie będzie zatrzymywał ruchu w godzinie szczytu przez mojego małego Hyundaia. Nie mam odwagi pozdrowić strażnika, na wszelki wypadek nie szukam z nim kontaktu wzrokowego.

Za bramą budowy stadionu Al-Rayyan jest całkiem kolorowo. Żółte i niebieskie kaski, zielone i pomarańczowe kamizelki, czarne, szare, niebieskie i żółte kombinezony. Kilkuset robotników skończyło właśnie swoją pracę i ustawia się w kolejce. Zdać ubrania, odebrać pokwitowanie i chwilę odpocząć, zanim ustawią się w kolejce do autokarów. Na czterech przystankach trasa do autokarów ustawiona jest jak na zatłoczonym lotnisku. Zamiast taśm wytyczających korytarze, są biało-czerwone bariery znane z budowy dróg.

Nikt się nie przepycha, ale zapełnione pojazdy odjeżdżają błyskawicznie, żeby zrobić miejsce kolejnym. W środku jest w miarę wygodnie, nawet jeśli do miejsca zakwaterowania jedzie się w korkach dwie godziny, można już spać. Widok wyglądających przez okna autokarów robotników w Dausze jest najsmutniejszym w mieście. Zmęczone twarze, oczy bez nadziei. Szyba, która oddziela je od świata białych land-cruiserów z klimatyzacją, jest czymś więcej niż szkłem. To bariera, której nigdy nie przekroczą.

Kilkuset robotników skończyło właśnie swoją pracę i ustawia się w kolejce. Zdać ubrania, odebrać pokwitowanie i chwilę odpocząć, zanim ustawią się w kolejce do autokarów. Fot. Michał Kołodziejczyk/WP SportoweFakty

Wizerunek Kataru runął z hukiem. Gospodarze mogli mieć w planach mundial nowoczesny, ekologiczny, budowany rozsądnie i przydatny społeczeństwu po zakończeniu turnieju. Okazało się jednak, że cena jego przygotowania jest zbyt wysoka, bo liczona ludzkim życiem.

Raporty były i są szokujące. W Katarze pracuje około dwóch milionów imigrantów, głównie z Nepalu, Bangladeszu, Sri Lanki, Indii, Filipin i Pakistanu. 800 tysięcy z nich zatrudnionych jest na wielkich budowach, z czego - według oficjalnych danych - 28 tysięcy przy budowie stadionów. Mieszkają w specjalnych "miastach pracy" - obozach zbudowanych z baraków i rozmieszczonych w odległości nawet 70 kilometrów od Dauhy, gdzie gnieżdżą się po kilkunastu w jednym pomieszczeniu. Pracują w nieludzkich warunkach, przy temperaturze przekraczającej latem 50 stopni Celsjusza, a do tego nie mogą z pracy zrezygnować.

Wielbłądem na mundial - Czytaj kolejny reportaż z Kataru

Raporty były i są szokujące. W Katarze pracuje około dwóch milionów imigrantów, głównie z Nepalu, Bangladeszu, Sri Lanki, Indii, Filipin i Pakistanu. Fot. Michał Kołodziejczyk/WP SportoweFakty

Sponsor zobowiązywał się pokryć koszty przelotu, zakwaterowania i wyżywienia. Gwarantował wynagrodzenie około 200-300 dolarów miesięcznie. Po przylocie do Dauhy rzeczywistość wymierzała jednak kolejne bolesne ciosy i nie miała nic wspólnego z obietnicami. Liczne raporty potwierdziły, że robotnikom zabierane były dokumenty, nie mogli zmienić pracy w Katarze na inną, bo związani byli umową z pośrednikami. Nie mogli też kraju opuścić. Najczęściej, zobowiązani pożyczkami zaciągniętymi we własnych krajach, godzili się na wszystko - pracę w upale, niższe wynagrodzenie, na które czasami i tak czekali miesiącami, oraz na fatalne wyżywienie i warunki mieszkaniowe.

Prognozy z limitem

Na budowie Al-Rayyan kolorowe są tylko kaski i kamizelki, rzeczywistość jest ponura. Twarze robotników wyłaniają się z wielkiej chmury kurzu. Twarze to za dużo powiedziane - widać oczy, resztę zasłaniają chustki i maski. Kilkaset metrów od bramy wjazdowej zaczynają się baraki. Na zewnątrz do ścian budynków z toaletami przyczepionych jest kilka metalowych zlewów. Jest też biuro bezpieczeństwa i trzy pomieszczenia służące do odpoczynku. Żadnych mebli, ani działającej klimatyzacji. Robotnicy w kaskach wykończeni leżą pod ścianami, niektórzy rozmawiają. Smród potu i brudu wierci w nosie.

Żadnych mebli, ani działającej klimatyzacji. Robotnicy w kaskach wykończeni leżą pod ścianami, niektórzy rozmawiają. Smród potu i brudu wierci w nosie. Fot. Michał Kołodziejczyk/WP SportoweFakty

Nie ma żadnych szans, by odwiedzić ich w miejscu zamieszkania, bo te po dziennikarskich śledztwach "Guardiana", "Sunday Times" czy BBC są chronione szczelniej niż obiekty przygotowywane na mundial. Budowę stadionu Al-Rayyan zwiedzam jednak dość dokładnie, zatrzymuje mnie dopiero dwóch czarnoskórych pracowników ochrony, kiedy podchodzę zbyt blisko bramy prowadzącej na miejsce, w którym będzie boisko. Pytam o biuro - są mili i uprzejmi, mówią mi, że pomyliłem drogę, bo jest przy samym wejściu i muszę zawrócić. Wsiadam w samochód - trzysta metrów od stadionu stoi luksusowe centrum handlowe "Mall of Qatar". Kawa kosztuje 25 złotych.

Miasteczko na pokaz

Oficjalnych danych o ofiarach nie ma, albo są zupełnie niemiarodajne, a w zachodnich mediach trwa wyścig, kto da więcej. - Gdybyśmy mieli zachować minutę ciszy na każdą śmierć pracownika na budowie stadionów na mundial, trzeba byłoby poprzedzić nią już 44 mecze - powiedział pół roku temu Hans-Christian Gabrielsen, lider Norweskiej Konfederacji Związków Zawodowych.

Wcześniejsze informacje były dużo bardziej szokujące - według nieoficjalnych danych na budowach związanych z samym mundialem co dwa dni ginie człowiek. Według raportu Międzynarodowej Konfederacji Związków Zawodowych (ITUC) z 2015 roku życie w Katarze straciło ponad 700 Hindusów i 400 Nepalczyków. Według wyliczeń tej organizacji do pierwszego gwizdka turnieju zginąć może nawet cztery tysiące ludzi - chociaż w tym przypadku nie chodzi o ofiary śmiertelne na budowach bezpośrednio związanych z mundialem. W większości przypadków władze Kataru nie przeprowadzają śledztwa, wypadki śmiertelne stanowią jedynie drobną część zgonów - większość jest niewyjaśniona, ale bardzo często odnotowuje się zawały serca związane z pracą przy bardzo wysokich temperaturach.

System "Kafala" teoretycznie jest w Katarze zabroniony od 13 grudnia 2016 roku. Nowe prawo zezwala na zmianę pracodawcy już po przylocie do kraju, ułatwia także powrót do ojczyzny tym, którzy rozczarowani są warunkami, jakie zastali. Amnesty International określiła jednak wprowadzone zmiany jako niewystarczające i pozostawiające robotników na łasce wykorzystujących ich pracodawców. Zmieniły się też warunki zakwaterowania, ale relacje robotników znacząco różnią się od tego, co pokazuje się kontrolerom. W miasteczku w Lusail, które można zobaczyć na wielu zdjęciach z zachodnich mediów, funkcjonuje siłownia, boisko do koszykówki, sala komputerowa z internetem, a nawet centrum medyczne. Ale wiele wskazuje na to, że to raczej potiomkinowska wioska.

Nie można powiedzieć, że Katar niczego w kwestii robotników nie zmienia. Niczego nie zmieniała tylko FIFA - zadowolona z podpisanych kontraktów i odcinająca się od problemów organizatora. Fot. Michał Kołodziejczyk/WP SportoweFakty

W 2017 roku sprawdzono stan zdrowia 12 tysięcy robotników, niemal połowy zatrudnionych - stu zakwalifikowano do dalszego leczenia. Tysiąc pracowników przeszło przez projekt mający pomóc w zbudowaniu norm gwarantujących odpowiednie odżywianie, rozdano trzy i pół tysiąca kamizelek chłodzących, a stu dwudziestu mężczyzn na budowie stadionu w Lusail testowało unikatowe uniformy zapewniające odczuwanie temperatury o dziesięć stopni niższej, niż jest w rzeczywistości. Z powodu upałów "zamknięto" także 255 godzin roboczogodzin - wszystkie w okresie letnim między 11.30 a 15.

Przepisy mówią o wszystkim, co dotyczy robotników. Gwarantują im terminowość wypłat, wielkość i standard pokoju, w jakim mieszkają, określają stawki za nadgodziny. Na stronie internetowej opisującej warunki pracy, jakie gwarantuje organizator turnieju, znajduje się informacja, że od 2016 roku Katar współpracuje z Human Right Watch, Amnesty International, Building and Wood Workers International, Engineers Against Poverty, Humanity Unites i International Labour Organization. Robotnicy przechodzą serię szkoleń, a każdy wypadek po przeprowadzonym śledztwie musi być raportowany.

W listopadzie ubiegłego roku poinformowano o 512 audytach i 2048 godzinach spędzonych na edukacji mającej zapewnić większe bezpieczeństwo na placach budowy. W tym samym miesiącu ogłoszono, że wskaźnik wypadków na budowach związanych z mundialem wyniósł 0,04 na 10 000 tysięcy robotników. "W Zjednoczonym Królestwie wynosi on 0,07" - poinformowali Katarczycy. O tych, którzy twierdzą i piszą co innego, mówi się po cichu, że to złe języki.

Stadion weselny

Davies oprowadza mnie po pawilonie promującym turniej. Zajmuje całe piętro Al-Bidda Tower - przez godzinę robi się jedno okrążenie, od drzwi wejściowych do wyjściowych. Pawilon wygląda jak pokój operacji specjalnych na filmach o przyszłości, gdzie planowany jest kontratak na kosmitów. John wszystkim steruje ze swojego iPada, pokazuje filmy o radości na ulicach po wywalczeniu przez piłkarzy dwa miesiące temu pierwszego w historii Pucharu Azji, pokazuje zdjęcia sprzed lat, kiedy zamiast wieżowców w Dausze stało kilka parterowych budynków i namioty, a zamiast jeżdżących po ulicach land-cruiserów widać było wielbłądy.

Na kilkukilometrowym nadmorskim deptaku, pięć minut od Al-Biddy, ciągle stoi gigantyczna maskotka oryx o imieniu "Orry" z igrzysk azjatyckich z 2006 roku. Fot. Michał Kołodziejczyk/WP SportoweFakty

Anita Włodarczyk: Większość mi zazdrości - Czytaj więcej

Stoimy przy wielkim elektronicznym stole, na którym migające kontrolki pokazują gotowe obiekty, centra treningowe, budowaną sieć komunikacji miejskiej. Wszystko wygląda jak w sztabie kryzysowym, ale w spokojnym czasie, kiedy wszystko jest pod kontrolą. Projekty stadionów na mistrzostwa świata zmuszają do przytrzymywania opadającej szczęki, wszystkie są przemyślane, ekologiczne i tak nowoczesne, że przerastają oczekiwania. To ten typ budowli, w których nie marnuje się kropla deszczówki i wykorzystywany jest każdy promień słońca. Katar nauczony przykładami Brazylii czy RPA, gdzie wiele stadionów po mundialach stoi pustych, niszczeje, a lokalna społeczność wciąż spłaca kredyty zaciągnięte na ich budowę, poszedł inną drogą. W Dausze i okolicach zachowane zostaną tylko bryły obiektów. Ich przestrzeń zostanie później zagospodarowana w ten sposób, by służyć Katarczykom przez lata.

- Pytaliśmy lokalnych społeczności, czego najbardziej im brakuje w okolicy. Przy większości stadionów powstaną obiekty, na których będzie można uprawiać sport, ale będą też centra edukacyjne, sklepy, przychodnie lekarskie. Przy stadionie Al Thumama powstanie za to wielka sala weselna, bo z badań wyszło nam, że najbliższa znajduje się kilkanaście kilometrów dalej - opowiada Davies.

Stadiony nawiązują stylistyką do katarskich i arabskich tradycji. Ten w Al-Wakrze kształtem przypomina tradycyjną arabską łódź, a zaprojektowany został przez słynną architektkę Zahę Hadid. Łódź łodzią, ale sześć lat temu Hadid musiała się tłumaczyć, czy obiekt aby na pewno ma nie przypominać waginy i czy architektce nie chodziło o to, by zwrócić uwagę na sytuację kobiet na Bliskim Wschodzie. Stadion Al Thumama kontrowersji już nie budzi i rzeczywiście z zewnątrz wyglądać będzie jak tradycyjne arabskie, męskie nakrycie głowy. Al Bayt przypomina za to beduiński namiot. Miejsce, gdzie rozegrany zostanie finał - Lusail Stadium, po turnieju zostanie całkowicie pozbawione trybun i przerobione między innymi na szpital i szkoły, a zbudowany przy porcie stadion Abu Aboud zniknie z mapy pół roku po mistrzostwach świata.

Stadion w Al Wakrze miał przypominać... waginę. Projektantka musiała się z tego tłumaczyć. Fot Ramil Sitdikov / Sputnik/ EastNews

Sztuczna perła

Ostatnia sala w pawilonie to panoramiczne kino. Siedzę w nim sam, w pierwszym rzędzie, głowa kursuje mi od lewej do prawej i z powrotem, jakbym oglądał mecz w ping-ponga. Na wielkiej mapie Dauhy i okolic pojawiają się kolejne kropki. Trudno mi to sobie wszystko wyobrazić pamiętając zainteresowanie, jakim podczas trzech ostatnich mundiali cieszyły się nawet otwarte treningi i centra pobytowe poszczególnych reprezentacji. W Katarze 32 drużyny zlokalizowane zostaną obok siebie, najlepsza od najsłabszej reprezentacji będzie miała do siebie mniej kilometrów niż jest miejsc dzielących je w rankingu FIFA. Organizatorzy nie mogą nachwalić się takiego rozwiązania. Po raz pierwszy w historii wszystkie ekipy będą miały takie same warunki klimatyczne i nie będą tracić na dojazdy pomiędzy meczami.

Imponujące są też rysujące się na mapie trzy kreski z trzydziestoma siedmioma kropkami. Miasto i okolice skomunikuje metro, którego wcześniej w Dausze nie było. Linie czerwona, zielona i złota połączą ze sobą pięć stadionów, do trzech pozostałych kursować będą wahadłowe autobusy, ale to już będą naprawdę bliskie odległości. Metro obsługiwane będzie przez sto dziesięć bezzałogowych pociągów, które kursować będą z prędkością do stu kilometrów na godzinę. Wagony metra będą miały trzy kategorie. Poza standardową, będzie też rodzinna - czyli dla kobiet, w Katarze wszystko, gdzie wstęp mają kobiety, nazywa się "rodzinne" - oraz gold. Gold na filmach promocyjnych przypomina klasę biznes w samolotach. Tylko kilkanaście foteli na wagon, oparcia i luksus. Metro będzie gotowe już w przyszłym roku, teraz jak grzyby po deszczu w całym mieście wyrastają przeszklone stacje w kolorze piaskowca.

Nie tylko metro jest na końcowym etapie budowy, wszystkie stadiony na mundial powstaną na wiele miesięcy przed turniejem, każdego dnia otwiera się też kolejne fragmenty nowej sieci autostrad. Teraz poruszanie się po Dausze bez samochodu nie ma sensu - istnieją pomalowane na seledynowo taksówki i linie autokarowe miejskiej sieci "Karwa", ale nie można powiedzieć, że cała aglomeracja jest skomunikowana na tyle dobrze, by można było zrezygnować z własnego land-cruisera.

Porównania z samochodami na ulicach Dauhy nie wytrzymuje żadne europejskie miasto, z Monaco włącznie. Lamborghini Urus za półtora miliona złotych, najdroższe Lexsusy, Nissany Patrole, Mercedesy i Porsche - wszystko w najdroższych wersjach, wiele na zamówienie. Silniki tak wielkie, jak przewiduje katalog producenta. Ceny benzyny nie podaje się tu w litrach, ale przelicza na baki. Mojego Hyundaia, który był tak mały, że w korkach mógłbym próbować zmieścić się pod innymi samochodami, tankowałem do pełna dwa razy, kosztowało mnie to 130 złotych.

W Dausze piesi są mile widziani, ale w parkach, centrach kultury, przy muzeach i na Al Corniche - nadmorskiej promenadzie. Ze względu na klimat niemalże nie istnieją drogi rowerowe, bo przez większość roku jest tak upalnie, że nikt z nich nie korzysta. W nowoczesnych dzielnicach mieszkaniowych - jak w The Pearl, usypanej na sztucznych wyspach na północ od Dauhy, gdzie zamieszkują bogaci imigranci, czasami trudno znaleźć bezpieczny chodnik. Do mieszkań się przyjeżdża i parkuje w garażach, chodzenie poza sekcjami restauracyjnymi widocznie jest przereklamowane.

The Pearl nawiązuje nazwą do tego, z czego słynęli Katarczycy, zanim odkryli potężne złoża ropy i przede wszystkim gazu. Kiczowaty pomnik perły, którą wyławiali, a później sprzedawali na cały świat, stoi w samym centrum miasta, a osiedle o tej nazwie jest jedynym miejscem, w którym obcokrajowiec może kupić mieszkanie na własność. To w końcu sztuczna ziemia - tej prawdziwej, katarskiej, jest tak mało, że musi pozostać w rękach miejscowych.

---

W piątek przeczytasz o:

- Największej akademii dla sportowców na świecie, która powstała na pustyni
- Sprowadzaniu najzdolniejszych piłkarzy z całego świata
- Budowaniu katarskiej reprezentacji na mundial
- Klimatyzowanej ulicy bez dachu i weneckich gondolach w centrach handlowych