Mistrzowie piją tylko mleko. Grali z fantazją i się bawili - tak Polacy zdobyli złoto MŚ siatkarzy w 1974 roku

Grzegorz Wojnarowski 09 Września 2018, 08:58

Newspix / Mieczysław Świderski / Na zdjęciu: Hubert Jerzy Wagner (w środku w czarnym dresie)

Leniwy poranek w Mexico City, 29 października 1974 roku. Dzień wcześniej skończyły się siatkarskie mistrzostwa świata. Polska drużyna, zdobywca złotego medalu, wsiada do autokaru, by pokonać drogę z hotelu na lotnisko. Jedni ładują bagaże, inni, zmęczeni trudami turnieju i ostatniej bardzo długiej nocy, siedzą już na swoich miejscach.

• Prezydent RP wezwał właściciela Polsatu do Belwederu i odkodował finał mistrzostw świata

Jeżeli polscy zawodnicy kilka godzin przed opisaną sytuacją pili mleko, to jedynie w drinkach z malibu. Mistrzostwo świata świętowali hucznie. Wygonili z baru barmana, zabrali rewolwery uzbrojonym muzykom, do zabawy wciągnęli opiekujących się nimi policjantów, a w drodze na bazar po sombrera zatrzymali ruch na ośmiopasmowej autostradzie. Najlepsza drużyna na świecie bawiła się z równie wielką fantazją, z jaką grała na boisku.

Przez ciernie do gwiazd

Droga, która w przypływie euforii zaprowadziła polskich siatkarzy na ruchliwą autostradę 8-milionowego miasta, miała swój początek półtora roku wcześniej w jednej z ponurych sal warszawskiej siedziby Polskiego Związku Piłki Siatkowej. Zarząd federacji minimalną liczbą głosów zdecydował o powierzeniu kadry Hubertowi Jerzemu Wagnerowi, do niedawna jeszcze zawodnikowi. Pyszałkowi bez doświadczenia, za to z wybujałym ego. Ale też, jak się okazało, fachowcowi z najwyższej półki, który pod wieloma względami wyprzedził swoje czasy.

Wagner już na pierwszym zgrupowaniu zapowiedział zawodnikom, że nie obchodzi go, co ci o nim myślą, ale mają go uważnie słuchać i święcie wierzyć, że ma rację. Siatkarze zaakceptowali jego warunki i zostali zagonieni do ciężkiej harówki. Ich bazą stało się Zakopane. Mordercze treningi na dużej wysokości, m.in. legendarne już bieganie po górach z dodatkowym obciążeniem, miały przyzwyczaić ich do warunków panujących w Meksyku (samo Mexico City leży 2250 metrów n.p.m.) i wielogodzinnej walki na boisku. Wagner nie uznawał żadnych wymówek. Cokolwiek by się nie działo, każdy musiał zrobić swoje.

- Któregoś dnia graliśmy pięciosetowy sparing między sobą. Chcieliśmy z Włodkiem Stefańskim wyjechać wcześniej, bo on miał w Mielcu zdawać jakieś egzaminy - wspomina Mirosław Rybaczewski. Wagner mówi: Nie ma problemu, to co jest zaplanowane na jutro, zrobicie po sparingu. Rozstawił płotki, zrobiliśmy 250 skoków z dziesięciokilowym pasem i pojechaliśmy.

Poza Zakopanem nasi reprezentanci przygotowywali się do turnieju także w Font Romeu, kurorcie sportowym położonym we francuskich Pirenejach. Biegali tam tą samą trasą, co Bronisław Malinowski, wybitny specjalista w biegu na 3000 metrów z przeszkodami.

Od czasu do czasu trener zgadzał się, by po ciężkiej pracy trochę się wyluzowali.
- Jak siedzieliśmy w tej Francji przez miesiąc w takich betonowych bunkrach i trenowaliśmy po sześć godzin dziennie, to przychodził taki moment, że jeden drugiego prosił na stołówce o cukier, a tamten nie chciał mu podać. Wagner wiedział, jak to jest, bo sam był zawodnikiem, i dlatego sam zabierał nas na różne wycieczki. O wszystkich imprezkach też wiedział. Mówił: Jeśli wypijecie po dwie lampki wina, nie ma porannego treningu. Jeśli więcej - będzie trening o 7 rano. I zwykle kończyło się tak, że trenowaliśmy, a do tego on specjalnie kazał nam robić fikołki. My o tym jednak wiedzieliśmy i przyjęliśmy te zasady - opowiada Ryszard Bosek, bliski przyjaciel ówczesnego selekcjonera.

Co do wycieczek - niektóre pomysły Wagnera były bardzo nietypowe, jeśli nie szalone. Pewnego dnia postanowił, że jego siatkarze nauczą się jeździć na nartach i wysłał ich na Kasprowy Wierch. - Kazał nam wszystkim założyć ortaliony z napisem "Polska". Jak nas ludzie w nich zobaczyli, mówili: "Ooo, ci to dopiero pójdą". No i poszliśmy. Mi się narty odpięły i pojechały na dół beze mnie - mówi Rybaczewski. - Włodek Sadalski fiknął kozła i już dalej nie jeździł. Ja się tak wywaliłem, że to cud, że żyję - dodaje Bosek. - Gdyby na stoku nie było siatki ochronnej, pojechałbym chyba aż do Czech, na piwo - śmieje się Marek Karbarz.

Talia samych asów

Na szczęście wszyscy zawodnicy przetrwali narciarską fanaberię trenera i w komplecie pojechali do Cachadzore. Uzdrowisko w armeńskich górach było ich ostatnim przystankiem przed podróżą do Meksyku. Jego nazwa w miejscowym języku oznacza "wąwóz kwiatów", ale Polakom kojarzyło się wtedy raczej z gryzieniem trawy. Na wysokości prawie dwóch tysięcy metrów trenowali do utraty tchu, a mieszkali w spartańskich warunkach. Humory poprawiało im kino, w którym amerykańscy kowboje krzyczeli po rosyjsku "ruki w wierch", i coraz większa świadomość własnej siły.

- Graliśmy tam mecze sparingowe ze Związkiem Radzieckim i Czechami, a to były wtedy ekipy ze ścisłej światowej czołówki. I nieważne, czy graliśmy pierwszą, czy drugą szóstką - wygrywaliśmy wszystko. Wtedy poczuliśmy, że na mistrzostwach nie będzie na nas mocnych, bo tylko te zespoły były w stanie grać tak szybko i kombinacyjnie, jak my - mówi Stanisław Gościniak, jeden z jej najważniejszych zawodników.

Gościniak był rozgrywającym, który potrafił oszukać każdy blok, siatkarskim magikiem o bajecznej technice i genialnym obrońcą, z powodu swojej niebywałej sprawności nazywanym czasem "gliną". Miał tak dobry refleks, że we Wrocławiu proponowano mu grę na bramce w zespole piłki ręcznej. Takich asów Wagner zabrał do Meksyku więcej. Na boisku i poza nim liderem był Edward Skorek, specjalista od ataków ze środka. Ryszard Bosek przyjmował zagrywkę najlepiej na świecie, koledzy żartowali, że uciekali do linii bocznej, a "Bubu" całe boisko brał na siebie. Nie skakał wysoko w ataku, ale świetnie potrafił obijać ręce rywali. Wagner nazywał go potem najprzydatniejszym graczem w swojej ekipie. Zbigniew Zarzycki uchodził za najlepszego zmianowego, był jak dynamit i wchodził wtedy, kiedy w zespole za mało się działo. A kiedy działo się za dużo, w odwodzie był spokojny i niezawodny Karbarz. Rybaczewski miał mecze, w których grał w ataku jak taran, a przyjmował prawie tak dobrze jak Bosek. Do tego robił atmosferę w drużynie.

Najlepszy w drużynie był jednak jej najmłodszy członek - Tomasz Wójtowicz. Do zespołu trafił jeszcze jako 19-letni junior, tuż po objęciu kadry przez Wagnera. Mistrzostwa w Meksyku miały być jego pierwszą tak wielką imprezą. Zamiast opisywać, jak wielkim był graczem, oddajemy głos Boskowi: - W każdej kuchni są pomocnicy kucharza i kucharz. Myśmy byli tymi pomocnikami, a kucharzem Tomek. Miał naturalny dar do wszystkiego plus zupełnie wyjątkową odporność nerwową. Dobrze przyjmował, fantastycznie atakował, blokował jeszcze lepiej, a jak ktoś zablokował jego, to kolejną piłkę uderzał jeszcze mocniej. Gdyby w tamtych latach sztuczna inteligencja miała stworzyć siatkarza idealnego, stworzyłaby jego. Ani wcześniej, ani później nie widziałem nikogo, kto byłby tak dobry.

O tym, jakim zjawiskiem jest Wójtowicz, siatkarski świat miał przekonać się po raz pierwszy właśnie w Meksyku.

W innym świecie

Polacy przylecieli do Mexico City 8 października. Choć większość z nich miała już za sobą sporo zagranicznych wyjazdów, miasto-moloch zrobiło na nich duże wrażenie. Na kilka tygodni przenieśli się do innej rzeczywistości. Na ulicach codziennie słychać było odgłosy strzelaniny. Autobus, którym wożono Polaków, miał policyjną obstawę. Dwóch uzbrojonych w colty motocyklistów jechało z przodu i torowało drogę na potwornie zakorkowanych ulicach, nieraz kopniakami motywując innych kierowców do zrobienia miejsca. Dwóch innych funkcjonariuszy z karabinami zajmowało miejsce w środku pojazdu. W obawie przed namierzeniem i uprowadzeniem drogocennych gości z zagranicy kierowca nigdy nie wybierał dwa razy tej samej drogi. A gdy drużyna opuszczała swój hotel, zawsze miała opiekuna, który dyskretnie pilnował siatkarzy i ich trenerów.

Mimo takich środków zaradczych nie udało się utrzymać Polaków z dala od kłopotów. - Pamiętam, że było niebezpiecznie, kiedy pojechaliśmy zobaczyć slumsy pod miastem, w których mieszka kilka milionów ludzi. Dali nam obstawę, ale przeszliśmy ze sto metrów i policjanci nas zawrócili. Wyczuli, co się święci i uznali, że ryzyko jest zbyt duże. Ja im się nie dziwię, mogliśmy tam dostać w łeb. Przyjechała wycieczka wielkich koni oglądać biedę, miejscowi mieli prawo się wkurzyć - opowiada Bosek. Jego wspomnienie to jednak nic przy tym, co spotkało w czasie turnieju trenera polskiej reprezentacji. O tym jednak później.

Przed turniejem Wagner mówił, że celem jego zespołu jest medal, jednak w kraju traktowano te zapowiedzi z przymrużeniem oka. Wszyscy spodziewali się, że będzie jak zawsze - Polacy zagrają kilka dobrych spotkań, pokażą ładną grę, ale do domu wrócą z pustymi rękami. Nie było jak zawsze.

Nie umieli przegrać

Pierwsze trzy spotkania Biało-Czerwoni rozegrali w oddalonej od Meksyku o 60 kilometrów Toluce. Na rozgrzewkę bez najmniejszych problemów ograli Egipt 3:0 (15:3, 15:6, 15:5). Z USA było trochę nerwów, ale skończyło się 3:1 (15:10, 13:15, 15:10, 15:6), tak jak dzień później z ZSRR (15:9, 6:15, 15:6, 15:11). Po powrocie do Meksyku na drugą fazę nasz zespół nie zwalniał tempa. Broniącą tytułu mistrza świata drużynę NRD dosłownie rozsmarował po parkiecie (15:4, 15:6, 15:2), do najtrudniejszych nie należało też spotkanie z Belgami (15:9, 15:11, 15:9).

Przed meczem z Meksykiem Polacy byli już pewni gry w sześciozespołowej grupie finałowej. Gospodarze zwietrzyli w tym swoją szansę i próbowali obłaskawić drużynę Wagnera, by ta dała się pokonać i wpuściła meksykańskich siatkarzy do najlepszej szóstki. Zaproponowali okrągłą sumkę w dolarach, korzystny dla naszej ekipy terminarz i oddanie meczu w ostatniej fazie bez walki. Trener powiadomił o ofercie pięciu najstarszych zawodników, ci postawili dodatkowy warunek - gracze z Meksyku mają nie wiedzieć o układzie. Wagner odstawił od składu kilku swoich asów - Wójtowicza, Skorka i Boska. Wtajemniczeni polscy gracze starali się pomagać przeciwnikom, ale widząc ich "wyczyny" bardziej zmobilizowali się młodzi, jak Rybaczewski. Koniec końców przegrać się nie udało - było 3:1 dla nas (15:12, 15:11, 8:15, 17:15).

- Meksykanie chyba o wszystkim wiedzieli, a najgorzej grasz wtedy, jak wiesz, że wygrasz. Poza tym oni zwyczajnie nie umieli grać, byłoby dla nas wstydem, gdybyśmy z nimi przegrali - mówi Bosek. - Ruben Acosta, który był wtedy szefem meksykańskiej federacji, był na nas trochę zły, ale nic nie mógł poradzić. To było tak, jakby mnie ktoś kazał boksować się z Gołotą. Na początku robiliśmy jakieś sztuczki, wpadaliśmy w siatkę i tak dalej, ale żeby to przegrać, musielibyśmy się ośmieszyć.

Po farsie z Meksykiem Polaków czekały już tylko mecze z najlepszymi drużynami na świecie, a stawką każdego z nich było złoto, bo żeby zostać mistrzem świata trzeba było wygrać wszystkie pięć spotkań. Niewiele brakowało, a Biało-Czerwoni rozgrywaliby część z nich bez swojego trenera.

Przed półfinałami i finałem wydarzyła się mrożąca krew w żyłach historia z Wagnerem w roli głównej. Za pośrednictwem Stanisława Poburki, opiekuna kobiecej kadry Meksyku, poznał tamtejszą siatkarkę. Umówił się z nią na randkę i na tejże randce został porwany. Miejscowi gangsterzy wsadzili go do samochodu i wywieźli 20 kilometrów za miasto. Na szczęście nie wiemy, jakie mieli wobec niego plany - kiedy zatrzymali się za potrzebą, a herszt grupy zdejmował marynarkę, Wagner wykorzystał moment ich nieuwagi i pobiegł ile sił w nogach, przy akompaniamencie świszczących mu koło głowy kul. Jako że biegł boso, mocno poranił sobie stopy. Incydent mocno nim wstrząsnął, ale nie skłonił do rezygnacji z poprowadzenia zespołu w ostatnich spotkaniach.

Mecz, czy trening?

W grupie finałowej Polacy już w pierwszym meczu zmierzyli się ze Związkiem Radzieckim. Być może organizatorzy zrobili im trochę na złość za niewywiązanie się z umowy i pokonanie Meksyku, bo Wagner chciał z ZSRR grać ostatnie spotkanie.
Przed meczem trener postanowił zastosować psychologiczną zagrywkę. - Przed rozgrzewką powiedział: "trzeba ich trochę zdenerwować. Bijcie w nich". Uderzyliśmy w nich kilka razy i wciąż pokazywaliśmy "przepraszam, nie wyszło, nie chcieliśmy". Dostawali od tego piany. Zdenerwowali się i na boisko wyszli niepewni - opowiada Rybaczewski. Jednak nawet niepewny radziecki zespół był bardzo groźny i postawił Polakom większy opór, niż w grupie - zwycięstwo przyszło dopiero po pięciosetowej walce (16:14, 9:15, 15:6, 12:15, 15:7). Wynikiem 3:2 zakończył się także mecz z Czechosłowacją (13:15, 14:16, 15:6, 15:10, 15:5).

Kolejny pojedynek, z NRD, to jedno z najdziwniejszych spotkań w historii naszej siatkówki. Rywal, którego nasi siatkarze mogli wyrzucić z turnieju przegrywając z Meksykiem, zmusił ich do dużego wysiłku, ale do jeszcze większego zmusił ich Wagner. Po dwóch gładko wygranych partiach (15:7, 15:9) zaczął wydziwiać. Robił mnóstwo zmian, a tym, którzy schodzili z boiska, wysyłał do bocznej sali na trening.

- W tej sali była taka jakby scena i kotara. I w czasie meczu Wagner postawił na scenie płotki, zakładaliśmy pasy i po dwóch skakaliśmy. Skończyliśmy, wracaliśmy na boisko i przychodziła następna dwójka. Jak dziś o tym mówimy, nikt nie wierzy, że coś takiego wymyślił. Gdyby powiedzieć o tym jakiemuś trenerowi-teoretykowi, powiedziałby, że gadamy bzdury, bo to niemożliwe - dodaje. - Gdyby teraz trener tak zrobił, to pewnie zaraz straciłby pracę - dopowiada Rybaczewski.

Siatkarze z miłującej pokój części Niemiec przez kombinacje Wagnera wyrównali na 2:2 (13:15, 12:15), a zdenerwowany takim obrotem spraw Zarzycki skoczył Wagnerowi do gardła. "Co ty wyprawiasz? Przez ciebie przegramy" - wściekał się. Na piątego seta na boisko wróciła już podstawowa szóstka i Polacy wygrali tę partię do pięciu.

Szła dzieweczka po złoto

W dwóch ostatnich meczach emocji było już mniej. Z Rumunią skończyło się 3:0 (15:4, 15:10, 15:9). Przed starciem z Japonią, wówczas aktualnym mistrzem olimpijskim, na rozgrzewce puszczono Polakom "Szła dzieweczka do laseczka", co bardzo się naszym siatkarzom spodobało. Przy głośnym dopingu sprzyjającej Biało-Czerwonym 17-tysięcznej publiczności drużyna Wagnera pokonała Japończyków 3:1 (13:15, 15:7, 15:11, 17:15) i zdobyła mistrzostwo świata. Kapitan Skorek odebrał z rąk Rubena Acosty okazały puchar, a Gościniak nagrodę dla najlepszego gracza turnieju. Potem zaczęło się świętowanie.

Jednym z jego elementów było zatrzymanie ruchu na autostradzie. Zwiedzający miasto mistrzowie chcieli kupić sombrera i inne pamiątki na jednym z meksykańskich bazarów, ale jako że nie znali miasta, zabrnęli w ślepą i wyjątkowo ruchliwą uliczkę. Bosek: - Idziemy na ten bazar i nagle dochodzimy do autostrady, która ma nie wiadomo ile pasów i nie ma jak przez nią przejść. No więc "Ryba" wyszedł, stanął na środku, zatrzymał cały ruch i przeszliśmy. Nie wiem, czy była w tym jakaś logika, ktoś przecież mógł go nie zauważyć. Ale młodość ma swoje prawa, zwłaszcza kiedy jest się w euforii. Główny bohater akcji dopowiada: Wszyscy się zatrzymali, kierowcy trąbili, ale raczej tak życzliwie. Media dużo mówiły o mistrzostwach, więc ludzie wiedzieli, kto idzie. A myśmy stanęli i ich pozdrawiali.

"Dawaj pistolety!"

Po powrocie do hotelu Polacy urządzili huczną imprezę. Z autokaru od razu popędzili do baru. - Barman na początku próbował podliczać, kto, ile i czego wypił, ale później zrezygnował i to my rządziliśmy barem - śmieje się Wójtowicz. - Raczyliśmy się alkoholami z całego świata. Poszliśmy też do nocnego klubu, który znajdował się na samej górze. Tam byli tacy "muchachos", muzycy uzbrojeni w colty, ale Marek Karbarz im te rewolwery pozabierał. Podszedł do jednego i mówi: dawaj kapelusz i pistolety. Oni się zorientowali, że to zabawa, wyrzucili tylko naboje i dali mu swoje rewolwery. A Marek założył sombrero i owinął się pasami z nabojami - wspomina zabawę Bosek.

- Na którymś z pięter był dancing i zawsze grała orkiestra. Potem to już my graliśmy. Jeden na harmoszce, inny na bębnach. Odstąpili nam instrumenty. Zresztą, nie daliśmy im wyjścia - opisuje radość po zdobyciu złotego medalu MŚ Rybaczewski.

Polacy wciągnęli też do zabawy policjantów, którzy towarzyszyli im przez cały turniej, torując drogę dla ich autokaru. - Jeden z nich był mocno zbudowany, reprezentował Meksyku w zapasach na igrzyskach. Drugi był chudziutki, gorzej zniósł trudy imprezy i się na tym swoim ogromnym motocyklu przewrócił. Trochę się poranił, ale pomógł mu nasz lekarz i potem pojechał do domu - relacjonuje Wójtowicz.

Pili tylko mleko

Następnego dnia rano pod autokar odjeżdżających na lotnisko Polaków przybiegł kierownik hotelu, domagając się uregulowania rachunku. A ten opiewał na pokaźną kwotę, legendy mówią o kilku tysiącach dolarów. Wierzyciela przyjął kierownik reprezentacji Benedykt Menel. Spojrzał na rachunek podrapał się w głowę i powiedział, że to pomyłka, bo polscy siatkarze piją tylko mleko. Zamknął drzwi pojazdu przed nosem skonfundowanego Meksykanina i autokar odjechał. A co z długiem? Podobno spłacił go Acosta, przyszły prezes światowej federacji siatkarskiej FIVB.

Z Meksyku Polacy polecieli do Paryża, tam czekał na nich specjalny pociąg z wagonami sypialnymi, w którym kontynuowano zabawę. Złota drużyna wysiadła na Dworcu Gdańskim, pozdrawiając tłumy uradowanych kibiców w sombrerach na głowie. Od tamtej pory siatkarze Wagnera byli w kraju gwiazdami. Na powtórkę ich sukcesu z Mexico City trzeba było czekać aż 40 lat, gdy reprezentacja Polski sięgnęła po mistrzostwo świata w Katowicach.

Przy pisaniu artykułu korzystałem z książki "Kat. Biografia Huberta Wagnera" autorstwa Grzegorza Wagnera i Krzysztofa Mecnera.