The Boys. Dzieci, które nie miały już łez

Jacek Stańczyk 05 Września 2019, 20:43

Materiały prasowe / Lake District Holocaust Project / Na zdjęciu: The Boys. Żydowskie sieroty w Windermere

Z powodu zagrożenia epidemią koronawirusa, apelujemy do Was, byście unikali dużych skupisk ludzkich, uważali na siebie, poświęcili czas sobie i najbliższym. Zostańcie w domu, poczytajcie. Pod hasztagiem #zostanwdomu będziemy proponować Wam najlepsze teksty WP SportoweFakty z ostatnich lat.

Jacek Stańczyk z Windermere, Anglia

Zabawa trwała w najlepsze. Dzieciaki miały po 8 lat, tego dnia w pokoju rozrabiała szóstka. Było głośno, ich opiekunka za ścianą załamywała ręce. W jednej chwili zapadła grobowa cisza. Jakby dzieciaki zapadły się pod ziemię.

Opiekunka delikatnie uchyliła drzwi, zajrzała do pokoju, skrzypiało tylko uchylone okno. Zamarła. Szóstka maluchów siedziała teraz na pryczy, jedno w wtulone w drugie, grupa tworzyła zamknięty, mistyczny krąg jak na filmach grozy. Po pokoju fruwało pierze z rozerwanej poduszki. Wystraszone dzieci przytuliły się mocno, bo zobaczyły w nim biały popiół ze spalonych ludzkich ciał, który zawsze unosił się przy obozowym krematorium.

Maluchy mieszkały w jednym z bungalowów na robotniczym osiedlu Calgarth Estate, tuż obok miasteczka Windermere, na północy Anglii. Nad jeziorem o tej samej nazwie. 14 sierpnia 1945 roku przyleciały tu angielskimi bombowcami wraz 300 innymi dziećmi - żydowskimi sierotami, które cudem przeżyły nazistowskie obozy koncentracyjne. Większość z nich urodziła się w Polsce. Miały za sobą pięć lat wojennego okrucieństwa i niekończącego się strachu, że będą następne. Oskar Groening, zwany skarbnikiem Auschwitz, bo zabierał Żydom po przyjeździe ich wszystkie kosztowności, powiedział kiedyś: "Dzieci nie były naszym wrogiem. Wrogiem była krew, która w nich płynęła".

Wśród dzieci o złej krwi był Ben Helfgott z Piotrkowa Trybunalskiego, który wyrósł potem na mistrza Anglii w podnoszeniu ciężarów i dwa razy pojechał na igrzyska olimpijskie. - Trafiliśmy z piekła do raju. Wróciłem tu do życia - opowiadał.

Ben Helfgott. Ciężary jego życia - Tutaj przeczytasz niesamowitą historię Bena Helfgotta

Dzieci, które nie miały już łez

Windermere jest największym jeziorem w Anglii, wchodzi w skład Krainy Jezior na północnym zachodzie kraju. Windermere to też mała turystyczna miejscowość położona na prawym brzegu, w górnej części długiego na 17 kilometrów jeziora. Cały ten obszar w hrabstwie Kumbria stanowi Park Narodowy Lake District i jest międzynarodową atrakcją turystyczną, w zeszłym roku odwiedziło go 47 mln turystów. Pociąg z brudnego, robotniczego, położonego 160 km na południe Manchesteru jedzie tu dwie godziny. Jak wysiądziesz na małej stacji, przywita cię dla odmiany czyste, świeże powietrze. I przez większą część roku nisko wiszące, ciemne deszczowe chmury. To przecież północ Anglii.

Jezioro Windermere. Fot. David Goddard/ Getty Images

Jeden z pilotów Królewskich Sił Powietrznych (RAF), jeszcze na lotnisku w Pradze, powiedział lekarzowi, który badał młodych ludzi, że nie spodziewał się takiego widoku. Myślał, że zobaczy chodzące kościotrupy mające śmierć w oczach. Tymczasem do jego maszyny wsiadały, jeden po drugim, wyglądające na zdrowe i nieźle utuczone, zadbane dzieci. Lekarz mu odpowiedział: - To złudzenie, to wszystko woda. Gdy ludzie głodują, a potem szybko przybierają na wadze, ciało wypełnia się wodą. Nie oczekujemy, że wszyscy z nich przeżyją.

Arek Hersh opowiada jak widział piekło, raj, kanibalizm i piłkarzy Manchesteru United - przeczytaj wywiad.

The Boys tuż po wylądowaniu w Anglii. Na pierwszym planie - Arek Hersh

Cały Lake District miał już też doświadczenie w pomaganiu. Gdy w latach 1938-1939 żydowscy rodzice wysłali w Europę, w obawie przed wojną, 10 tysięcy swoich dzieci [tzw. operacja Kindertransport], część trafiła właśnie na północ Anglii. Tutaj też, już w trakcie wojny, przyjeżdżali Anglicy, którzy przed niemieckimi bombami uciekali z takich dużych miast jak Liverpool, Newcastle czy Coventry.

- Tutaj bomb nie było. Nie było autostrady, jechał tylko pociąg. Było cicho, spokojnie, wiejsko i malowniczo - opowiada Trevor Avery, historyk pracujący w lokalnej bibliotece. Człowiek, który od połowy lat 90. bada historie przywiezionych dzieci. Anglicy szybko nazwali grupę The Boys [ang. Chłopcy], bo ogromną jej większość stanowili właśnie chłopcy. Choć było też kilkanaście dziewczynek.

Tak wyglądało Calgarth Estate, robotnicze osiedle, w którym zamieszały sieroty

Do Windermere przyjechały dzieci, które widziały śmierć rodziców, całych rodzin. Które widziały rzeczy niewyobrażalne. Arek Hersh opowiadał nam, jak więźniowie w trakcie transportu zaczęli jeść innego więźnia. To były dzieci, które musiały wytworzyć własny system, strategię przetrwania. Jak wspomina historyk, niektóre z nich mówiły mu potem, że najlepiej było siedzieć cicho, nie rzucać się w oczy. Inne po prostu kombinowały, nauczyły się handlować i korumpować. Wszystkie łączył jeden mianownik - miały niesamowite szczęście.

Avery: - Poza tym całym okrucieństwem, śmiercią, biciem, każdy opowiadał, że bał się głodu. Gdy ludzie czytają o Holokauście, to skupiają się na obozach, komorach gazowych, całym systemie zabijana. A dla tych, którzy go przeżyli, najgorszy był głód. Opowiadali, jak mężowie zabierali jedzenie żonom, rodzice - dzieciom. Będący na skraju wytrzymałości, odchodzący od zmysłów ludzie robili wszystko dla zdobycia jedzenia. My nie możemy tego oceniać.

Ben Helfgott, późniejszy olimpijczyk, legenda brytyjskiego sportu mówił: - Cały czas byłem głodny. Budziłem się i zasypałem głodny.

Posiłek w Windermere. The Boys już nie musieli chować chleba. Fot. Kurt Hutton/Picture Post/Hulton Archive/Getty Images

Przez kilka pierwszych tygodni, gdy tylko na ulicy leżał czyjś rower, natychmiast któryś z The Boys brał go bez pozwolenia. Avery opowiada: - Dziś oni się z tego śmieją. W końcu któregoś dnia przyjechała ciężarówka, załadowana rowerami z darów. "Patrzcie, już nie musicie kraść naszych rowerów, teraz macie swoje" - usłyszały dzieciaki.

Avery: - Przecież te dzieci mogły nie ufać dorosłym i tak naprawdę, dlaczego miałyby to robić po tym, co dorośli im zrobili. Te pierwsze trzy tygodnie młodzież traktowała jak wakacje. Było jezioro, wolny czas i przekonanie, że wszystko znowu będzie w porządku. Bo przecież tato zawsze był sprytny, więc pewnie uciekł nazistom i zaraz się odnajdzie. Po trzech tygodniach zaczęły jednak przychodzić listy np. z Czerwonego Krzyża, informujące o śmierciach mamy, taty, braci. Windermere z wakacyjnego kurortu stawało się miejscem terapii.

Dzieci dostały do pomocy zespół psychiatrów, terapeutów, opiekunów. Współpraca często była trudna, bo dzieci nie chciały korzystać z pomocy. Same nie wiedziały, jakiej tak naprawdę potrzebują.

Ogromną pracę wykonywały zespoły opiekunek i opiekunów. Udokumentowane jest wspomnienie kolejnej z pielęgniarek, która pewnego dnia poprosiła dzieci, aby wyszły z pokoju, gdy ona odpoczywała. Młodzi ludzie opowiadali sobie akurat o nazistowskich marszach śmierci. Kobieta nie mogła już tego słuchać. Nie chciała przejść załamania nerwowego, jak kilka jej koleżanek.

O ile dni były w porządku, młodzież spędzała je na zabawach, grach, rozmowach, o tyle nocą wracał strach, męczyły koszmary. Opiekunowie byli czujni przez 24 godziny na dobę. Jedna z sióstr którejś nocy znalazła jednego z chłopców stojącego w środku nocy przy drodze, tępo wpatrzonego w ciemność. Lunatykował.

Good morning. What a lovely day! Kwintesencja angielskości

Lokalni mieszkańcy stosowali się do wskazówek. Dzieciakom okazywali niesamowite zrozumienie. Avery przypomina historię, gdy dziecko nauczyciela wygrało na festynie mały upominek. I oddało to jednemu z żydowskich dzieci. - Dlaczego? - zapytał nauczyciel. - Bo ja mam wystarczająco dużo. A ona nie ma niczego - odparł maluch.

Duże zasługi w pomocy dla dzieci ma rodzina Brownów. Jim walczył w I wojnie światowej, teraz gdy bomby leciały na Liverpool, wraz z rodziną uciekł do Lake District. W Calgarth Estate pracował jako obsługa techniczna - taki pan złota rączka.

Jego żona Marion w Liverpoolu pracowała jako służąca u żydowskiej rodziny. Teraz była kucharką. Marion znała nieco hebrajskiego, zaczęła - trochę nieporadnie - rozmawiać z dziećmi. Nieświadomie wplątywała w zdania hebrajskie przekleństwa. Dzieci miały ubaw, zawiązała się więź. Potem, gdy kilku The Boys przeniosło się do Londynu, poprosili Brownów, żeby pojechali z nimi. Marion nawet byłaby skłonna się zgodzić. Jim miał jednak zszargane wojnami nerwy, w głowie ciągle miał odgłosy bomb. Nie zniósłby życia w wielkim mieście.

Albo inny przejaw zwykłej, ludzkiej dobroci. Ocalała z Holokaustu Minia Jay wspominała: - Szłam ulicą, w ogrodzie przy domu pracował mężczyzna. Gdy mnie zobaczył, powiedział, w ten angielski, dżentelmeński sposób: Good morning. What a lovely day! (Dzień dobry, co za uroczy dzień). I zdjął czapkę. Mój Boże, w ten sposób nie rozmawialiśmy przez lata!

W obozie koncentracyjnym, gdy szybko nie ściągnąłeś nakrycia głowy, gdy przechodził nazista, mogłeś zostać od razu zastrzelony.

- Takie małe przejawy dobroci, hojności były dla The Boys wielkimi gestami – mówi Avery.

W miejscu, gdzie stał bungalow Arka Hersha, jest dziś szkolne boisko do rugby

Niech jedno z nas przeżyje. Harry Spiro i jego historia przetrwania - Czytaj reportaż

Lata ciszy

Biblioteka w Windermere znajduje się w centrum miasteczka, w starym budynku na rogu ulicy. Z dworca idzie się do niej jakieś 5 minut. Schody skrzypią, miejsce ma swój klimat. Na piętrze jest wystawa poświęcona The Boys, w telewizorze non stop leci godzinny film prezentujący losy ocalałych dzieci. Trevor Avery od wielu lat prowadzi cały "Lake District Holocaust Project". Historyk bada kolejne losy The Boys, rozmawiał z wieloma ocalałymi, ich rodzinami. Dziś żałuje tylko jednego - że nie zaczął tego wcześniej. Nic jednak nie wiedział.

- To był 1995 rok. Mieliśmy wystawę o tej fabryce samolotów. Podeszło do mnie dwóch panów. Jeden wziął mnie na bok, ściszył głos i powiedział: "Pewnie to wiesz, Calgarth Estate to miejsce, gdzie przyjechały dzieci z Auschwitz". Ja na to: "Co? Jak? Kiedy?" A on: "O tak, pamiętam ich. Pamiętam te spojrzenia" - wspomina.

Symboliczne. Na terenie dawnego osiedla stoi dziś szkoła.

Anglia nic o nich nie widziała przez 50 lat. Tym bardziej Polska, choć przecież znaczna większość dzieci urodziła się właśnie tam. Avery: - W 2010 roku skontaktowało się ze mną BBC. Robili reportaż o żydowskiej migracji do Anglii i ktoś im szepnął moje nazwisko. Gdy opowiedziałem o The Boys, to nie wierzyli. "Jak to możliwe? - pytali. Nie rozumieli, jak przez tyle lat nikt nie słyszał o historii z 1945 roku. To śmieszne, ale codziennie o godzinie 6 wieczorem dzwonił do mnie producent z Londynu, wciąż oszołomiony i prosił o kolejne dokumenty, dowody. Po programie rozdzwoniły się telefony. Ruszyło.

Słońce raz na 10 lat

Avery wkrótce będzie remontował piętro biblioteki, potrzebuje więcej przestrzeni dla kolejnych wystaw poświęconych i The Boys, i całemu Holokaustowi. Avery nie jest Żydem, nie stracił nikogo w trakcie II wojny światowej. Wiele razy jego słuchacze, rozmówcy pytali go, po co to robi. Po co odkrywa kolejne odcinki historii The Boys. Odpowiada tak samo: - Bo to historia, która musi być opowiedziana.

W miejscu, gdzie stało osiedle robotników, dziś stoi szkoła. Piaszczystą dróżkę, którą w 1945 ciężarówki przywoziły dzieci z lotniska, robotnicy zalali asfaltem, dziś już mocno popękanym. Tam gdzie stał bungalow Arka Hersha, teraz uczniowie grają w rugby. Z kolei tam, gdzie The Boys i lokalni grali w piłkę i prawie się pobili, pasą się owce. Miejsce jest ciche, na uboczu turystycznego gwaru. Dzisiaj też jest tam spokój i można odetchnąć.

Turyści, którzy przyjeżdżają odpocząć nad malowniczym Windermere, przychodzą też do biblioteki. W okresie rozleniwienia, wakacji, odprężenia jednak poznają, z własnej woli losy 300 dzieci, które z nazistowskiego piekła trafiły w sam środek esencji angielskości. Do raju nad jeziorem.

Mieszkańcy, którzy witają przyjezdnych, śmieją się, że prawdziwe lato na tej ich północy przychodzi raz na dziesięć lat. Gdy 14 sierpnia 1945 roku bombowce z The Boys na pokładzie dotykały ziemi, z bezchmurnego nieba nad jeziorem Windermere prażyło słońce.